Sayı 4
Yakın Gelecek

Geleceğin Şirketlerinde En Çok İhtiyaç Duyulacak Beceri: "Bilişsel Esneklik"

Yüksek seviyedeki bilişsel esneklik becerisi, koşullar değiştiğinde başarıya ulaşmayı doğrudan etkiliyor. Öngörülemeyen durumları olumlu sonuçlandırmayı sağlayan bilişsel esnekliğin iş hayatındaki yeri nedir ve nasıl geliştirilir?
Geleceğin Şirketlerinde En Çok İhtiyaç Duyulacak Beceri: "Bilişsel Esneklik"

Geride bıraktığımız 10 yılda iş dünyası kapsamlı bir dönüşüm sürecine girdi. Dijitalleşme, bulut teknolojileri, makine öğrenimi, yapay zeka ve çevik dönüşüm gibi kavramlar, iş süreçlerini daha hızlı, daha güvenilir ve verimli hale getiriyor. Çalışanlar, her türlü harici yazılım ve donanım desteğiyle iş süreçlerini yönetiyor olsalar da, hızla gelişen ve dönüşen dünyanın hızına uyum sağlamaları ve değişikliklere esnek bir şekilde yanıt vermeleri gerekiyor.

Beyinde, olgunlaşması en uzun vakit alan yapı prefrontal lobudur. Bu lob, "bilişsel esneklik" olarak ifade edilen, kişinin düşüncelerini ve davranışlarını, yeni ve beklenmedik olaylara adapte edebilme kabiliyetine ev sahipliği yapıyor. Özetle ortaya çıkan yeni durumlara uyum sağlama şeklinde tanımlanabilecek olan bilişsel esneklik, iş hayatında çalışanların karar alma ve uygulama eylemlerini temelinden etkiliyor. Bilişsel esneklik bakımından katı (zayıf) kişiler, çözüm yolları bulmada ve oluşturmada yetersiz kalıyor ve çoğunlukla tek bir çözüme odaklanıp alternatif üretemiyor. Bu durum ile birlikte ortaya çıkan his ise "saplanıp kalma" oluyor.

Bilişsel esnekliğin günlük hayatımızdaki yeri nedir?

Her insan bilişsel esnekliğini, günlük hayatta pek çok kez kullanıyor. Örneğin işe veya okula gitmek üzere evden çıkan bir birey, her zaman gittiği yolda bir kaza olduğunu öğrenirse, trafiğe takılmamak için metroya binmek ya da taksi ile farklı bir güzergahı kullanmak gibi alternatif yollar düşünmeye başlar. Bu senaryoda birincil plan, çeşitli sebeplerle uygulanamaz olmuş ve kişi bu noktada, yolculuk için yeni bir plan yapmak zorunda kalmıştır. Bir başka senaryoda, kişi mutlaka konuşması gereken iş arkadaşına telefon edip ulaşamazsa, ona mesaj atabilir ya da çalıştığı departmana giderek bizzat onunla görüşmeyi seçebilir. Birincil plan işe yaramadığında, kişi bunun yerine farklı bir çözüm arayışına girer. Bilişsel esneklik, bu kadar basit vakalardan, çözmesi çok daha zor, kompleks durumlara kadar hayatımızın hemen her anında kullanılıyor.

Bilişsel esnekliği akıcı (gelişkin) insanlar, seçeneklerin daha çok farkındadır. Karşılarına çıkan yeni ve zorlu durumlar ile baş edebilecek çözümler üretirler. Böylece ortaya çıkan her yeni duruma uyum sağlama ihtimalleri, bilişsel esnekliği katı kişilere göre daha fazladır. Bilişsel esneklik becerisi gelişkin kişiler, iletişim becerileri bakımından da diğerlerine göre daha başarılıdır. Alışılmadık durumlarla karşılaştıklarında iletişim kurmanın farklı yolları denemeye ve gereklilikler noktasında uyum sağlamaya daha isteklidirler. Ayrıca bu kişiler, yaşadıklarını daha doğru anlamlandırdıkları için sorumluluklarının da bilincinde insanlardır.

Çalışanlar için bilişsel esneklik

Bilişsel esneklik, sosyal yaşamda olduğu gibi iş yaşamında da aranan bir özelliktir. Son derece önemli bir çalışma becerisi olan bilişsel esneklik, kişide bir görevi tamamlayıp diğerine geçiş yapmayı ve aynı anda pek çok kavram hakkında düşünebilmeyi mümkün kılar. Bilişsel açıdan esnek biri daha hızlı öğrenirken, sorunları daha yaratıcı biçimde çözebilir. Böylece hem eğitim sürecinde hem de iş hayatında, karşısına çıkacak yeni durumlara kolay uyum sağlar ve çözüm yollarına ulaşır.

Temelde 3 bileşeni olan bilişsel esneklik, mantıksal akıl yürütme, problem duyarlılığı ve yaratıcılığı içerir. İş hayatında karşılaşılan pek çok durumda sorunu çözmeyi sağlayan bu 3 bileşen, iletişimde de fark yaratır. İş verenler, herkese aynı şeyi söyleyen bir personel yerine, konuştuğu kişiyi anlayan, derinlemesine dinleyen ve iletişimini o kişiye göre kişiselleştiren çalışanları tercih eder.

Bilişsel esneklik nasıl gelişir?

Dünya Ekonomik Forumuna göre geleceğin işyerlerinde en çok ihtiyaç duyulacak 10 meziyetten biri bilişsel esneklik konusunda gelişmiş çalışanlar. Karşıt bakış açıları ve perspektif gibi birden çok kavramı aynı anda işleme yeteneği olan bilişsel esneklik, bir şey hakkında düşünmekten bir başkasına hızlı geçiş yapabilmeyi de ifade eder.

İnsanlar bilişsel esnekliklerini zamanla geliştirebilir. Günlük hayatta yaptığımız pek çok aktivite, tıpkı bir kas geliştirir gibi bilişsel esnekliğe katkı sağlar. Örneğin bazı video oyunları, bilişsel esnekliğe olumlu etki ediyor olsa da, gerçek kazanım çok daha basit ve temel yaklaşımlardan elde ediliyor. Yapılan araştırmalara göre, günlük hayat rutininde bilişsel esnekliği geliştiren pek çok uygulama mevcut. Farkındalık ve pratikle, insanlar "bilişsel olarak esnek" olma becerilerini geliştirebilir:

  1. Bir şeyler okumak

    Pek çok insanın günlük hayatta sıkça yaptığı okuma eylemi, bilişsel esnekliğe de katkı sağlıyor. Beynin birçok bölgesini aynı anda harekete geçiren okuma eylemi, zihin için bir nevi egzersiz niteliği taşıyor.

  2. Meditasyon yapmak

    Yapılan araştırmalara göre farkındalık meditasyonu sayesinde kişi hem dikkatini hem de bilişsel esnekliğini geliştiriyor. Kişi pratikte kendini ne kadar geliştirirse, bu gelişim bilişsel esnekliğe de katkı sağlıyor.

  3. Egzersiz yapmak

    Egzersiz yapmak, kişiyi fiziksel olarak dinç tuttuğu gibi psikolojik açıdan da geliştiriyor. Düzenli yapılan egzersiz çalışmaları, yeni beyin hücrelerinin büyümesine ve bilişsel esnekliğin gelişmesine imkan tanıyor.

  4. Uyumak

    REM adı verilen ve dışarıdan göz kapağının hızlı hareketleriyle kendini belli eden uyku sekansı, sinir ağlarında yaşanan bilgi işleme sürecini işaret ediyor. Bu anlarda, artan yaratıcılık ve akıl yürütme yetenekleri bilişsel esnekliği geliştiriyor.

  5. Sağlıklı beslenmek

    Yağ asitleri nörotransmisyonu, bilişsel işlevi iyileştirmeye yardımcı oluyor. Örneğin balık yağında bulunan sağlıklı yağlar veya özel omega-3 takviyeleri ile programlanmış bir diyet, bilişsel esnekliği artırıyor.

  6. Oyun oynamak

    İster PC ya da konsol oyunu, ister masa başı oyunları, hatta kelime bulmacaları ya da doğaçlamalar olsun, beyni zorlayan her türlü oyun aktivitesi, yeni sinir yolları geliştirilmesine ve bilişsel esnekliğe yarar sağlıyor.

  7. Yeni deneyimler kazanmak

    Yeni bir dil öğrenmek, yeni bir teknoloji ürünü kullanmak gibi deneyimler, farklı düşünmeyi tetikliyor. Merak etmek, risk almak ve bunların neticesinde yeni deneyimler elde etmek, bilişsel esnekliği geliştiriyor.

  8. Duygusal zekayı geliştirmek

    Bilişsel esneklik, farklı bakış açılarını ve uygulamaya geçme yöntemlerini hesaba katmaya açık olmak anlamına geliyor. Duygusal zekasını geliştiren bir kişi, duygularını başkalarını tanımak ve farklı açılardan bakmak için kullanabiliyor.

  9. Alışkanlıkları değiştirmek

    Günlük çalışma rutinini değiştirmek, beyninde yeni yollar oluşturmaya katkı sağlıyor. Örneğin çalışmak için farklı bir masaya geçmek, bir problem ile karşı karşıya kalındığında yürüyüşe çıkmak, bilişsel esnekliğin güçlenmesine imkan yaratıyor.

  10. Mola vermek

    Beyin doğru çalışabilmek için kesinti sürelerine ihtiyaç duyuyor. Bir konu üzerine çalışırken, mola vermeden geçirilen uzun saatler, beynin potansiyelini kullanamamaya sebep oluyor. Bu da bilişsel esnekliğe olumsuz yansıyor.

Gelişmiş bilişsel esnekliğin faydaları

Baskı karşısında dirençli kalabilmek için bilişsel esnekliğe, gelişmiş bir bilişsel esneklik için de iyi bir zihinsel sağlığa ihtiyaç var. Bilişsel esneklik bakımından güçlü kişiler, işlerini veya ödevlerini daha iyi programlayabilir, değişen beklentiler ve son tarihlere daha kolayca uyum sağlayabilir ve iş talep eden kaynaklar arasında doğru seçimleri yaparak vaktini ve iş gücünü en iyi şekilde yönetebilirler.

Gelişmiş bilişsel esneklik, dikkatin kolayca dağılmasının da önüne geçer. Yeni zorluklarla karşılaşıldığında bunalma hissini çok daha az yaşayan zihinsel çevikliğe sahip insanlar, yeni kavramları ve becerileri hızlı ve kolay öğrenir. İster yeni bir yazılım olsun, ister mevzuattaki bir değişiklik olsun, yeni çalışma şartlarına ve yöntemlerine uyum sağlayan kişiler, rekabette hem kendisi için hem de kurumu için büyük fayda sağlıyor...

Çoklu görev becerisi, bilişsel esneklik midir?

Bilişsel esneklik genellikle, çoklu görev (multi tasking) becerisi ile karıştırılıyor. Uzmanlara göre Bilişsel esneklik, aynı anda birçok şeyi yapabilmek ile ilgili değil. Bilişsel esneklik basitçe, farklı bakış açılarını değerlendirebilmek ve en iyi sonucu elde etmek için duruma bağlı yaklaşımınızı değiştirebilmek şeklinde yorumlanıyor. Çoklu görevin aksine bilişsel esneklikte, her seferinde tek bir göreve odaklanmak ve bunu en iyi şekilde gerçekleştirmek önemli.

Hayatınızdaki dikkat dağıtıcıları sınırlayın

Yapılan araştırmalara göre telefon vb. cihazlardan gelen bildirimler, dikkati ve düşünceyi o an yapılan eylemden uzaklaştırıyor. Bilişsel esneklik açısından son derece zararlı olan kesintiler, bir eyleme odaklanmaya izin vermiyor ve kişinin etkin çalışmasının önüne geçiyor. Odağını sık kaybeden kişiler, bir problem ile ilgili olası farklı çözümleri keşfetmekte zorlanıyor. Bu sebeple çalışma süreçlerinde gereksiz bildirim vb. uyaranları uzaklaştırmakta ya da belirli süreler için kapatmakta fayda var.

Bilişsel esnekliğinizi sorgulayın

İş yaşamında ya da sosyal hayatta kişi, değişen koşullara yanıt olarak düşüncesini bir kavram veya görevden diğerine kolayca yöneltebilmek için zihinsel çevikliğe, yani bilişsel esnekliğe ihtiyaç duyar. Bunu hızlı ya da kolayca yapan kişiler, bilişsel esneklik bakımından gelişmiş insanlardır. Kişi, bilişsel esneklik bakımından bir eksiği olup olmadığını, kendine bazı sorular yönelterek bir nebze de olsa ölçebilir.

  • Öngörülemeyen durumları olumlu sonuçlandırabiliyor musunuz yoksa bu gibi durumlar planlamalarınızı altüst mü ediyor?
  • Beklenmeyeni yanıtlarken, düşüncelerinizi ve davranışlarınızı ona adapte edebiliyor musunuz yoksa yanıtlarınız katı ya da belli bir konsepte mi ait?
  • Havadaki birçok topla başa çıkıp onları doğru yönetebiliyor musunuz?